ادبیات و تمام آثار مکتوب داستانی منبع الهام بسیاری از اهالی سینما و کارگردانها بوده است. آنها روایت بسیاری از فیلمهایشان را از ادبیات، رمانها و داستانها گرفتهاند.
از این رو، سابقه اقتباس سینمایی از آثار مکتوب، پیشینهای طولانی دارد که هم نظر تماشاگران و مخاطبان حرفهای را جلب کرده است و هم دلیل توجه فیلمسازان، کارگردانان، فیلمنامهنویسان و… به آثار ادبی بوده است.
در این مقاله از نوار به موضوع اقتباس سینمایی از آثار داستانی پرداختهایم و در آخر، بهترین این اقتباسها را به شما معرفی کردهایم.
اقتباس سینمایی چیست؟
معنای اصطلاحی لغت اقتباس از نظر لغوی اخذ کردن و گرفتن مطلب از کتابی با تصرف و تلخیص (خلاصه کردن) است.
هنرمند با الهام گرفتن از یک اثر هنری که میتواند فیلم، کتاب، نقاشی، شعر و یا هر چیز دیگری باشد؛ دست به آفرینشی دوباره بزند. یعنی اثر اولیه را به گونهای دیگر بسازد به طوری که در اثر جدید او، تنها رگههایی از اثر اولیه دیده شود.
در برخی از انواع اقتباس نیز سعی میشود که در سیر داستان، شخصیتها و تا حد ممکن ویژگی زبانی و لحن اثر اصلی حفظ شود.
اقتباس یا بازآفرینی به این معناست که هنرمند با الهام گرفتن از اثری کهن دست به آفرینشی نو زده و اثر اولیه را به گونهای دیگر بیافریند.
پایه و اساس بازآفرینی تخیل است و اثری که بازآفرینی شده نیز اثری مستقل و تازه است.
در اقتباس هنری-ادبی (سینمایی)، هنرمند میتواند از هر زاویهای که دلخواه اوست، وارد شود و به آن بپردازد. مهمترین عامل در اقتباس سینمایی، اصیل بودن و قابل تبدیل بودن اثر است.
کارگردان مهمترین عنصر داستان را که همان خیالپردازی و ذهنگرایی است، به سمت عنصر خلاقیت صوت و تصویر برده و از آن اثری سینمایی میسازد. نکتۀ مهم و بااهمیت اقتباس سینمایی، تطبیق و همانند کردن از لحاظ زمانی و مکانی از اصل اثر است.
بهترین فیلمهای معروف سینمایی که از آثار نویسندگان اقتباس شدهاند
1. رستگاری در شاوشنک: محصول سال 1994 کشور امریکا به کارگردانی فرانک دارابونت. این فیلم اقتباسی از داستان کوتاهی به نام ریتا هیورث و رستگاری در شاوشنک نوشتۀ استیفن کینگ است.
2. پدر خوانده: پدرخوانده اثری دارم-جنایی است که محصول سال 1972به کارگردانی فرانتس فورد کاپولا است و براساس داستانی از ماریو پوزو ساخته شدهاست.
3. ارباب حلقهها: مجموعه سه قسمتی است که از سال 2001تا2003 به کارگردانی پیترجکسون تولید شد. این فیلم براساس رمان ارباب حلقهها اثر جان رونالد تالکین ساخته شدهاست.
4. دیوانه از قفس پرید: فیلمی محصول امریکا که در سال 1975 براساس رمان پرواز بر آشیانۀ فاخته نوشتۀ کنکیسی ساخته شدهاست.
5. سکوت برهها: این فیلم امریکایی که محصول سال 1991 است با موضوعی ترسناک به کاگردانی جاناتان دمی ساخته شد.
6- فارست گامپ: فیلم فارست گامپ محصول آمریکا در سال 1994است. این اثر، از کتابی با همین نام نوشتۀ وینستون گروم ساخته شده است یک شاهکار هنری است که در ۱۳ رشته اسکار نامزد دریافت جایزه شد.
7. ذهن زیبا: این فیلم امریکایی براساس زندگینامۀ ریاضیدان معروف یعنی جان نش است در سال 2001 ساخته شدهاست که موضوعی روانشناسی دارد. این فیلم نیز براساس کتابی به همین نام نوشتۀ سیلویا ناسار و به کارگردانی ران هاوارد ساخته شدهاست.
8. جزیرۀ شاتر: فیلمی به کارگردانی مارتین اسکورسیزی محصول سال 2010 امریکاست که موضوعی روانشناختی دارد. این فیلم براساس داستان جزیرۀ شاتر نوشتۀ دنیس لهین ساخته شدهاست.
ادبیات پیش زمینۀ اقتباس سینمایی
از لحاظ شیوهی بيان، ميان سینما و ادبيات (رمان، داستان کوتاه، شعر و غیره) تفاوتهای زیادی وجود دارد.
از منظر روانشناختی برخي برتریها در زمينه جلوههاي ديداري و شنيداري نیز همینطور.
ميزان تأثیرگذاری سينما بر روي مخاطبان در کنار ادبيات را نميتوان پنهان کرد. سینما به خاطر قدرت تصویرگریاش، گاه تأثیر بیشتری نیز روی مخاطب دارد.
با اينحال، بسياري از متفکرین معتقدند که ادبيات در عرصههاي تفكر و انديشه جلوتر از سينماست. اصلا يكي از اصليترين دلايل اقتباس از آثار ادبي موفق نیز همین مسئله است.
بیشتر بخوانید: تقابل ادبیات و سینمای اقتباسی
یکی از کارکردهای مهم اقتباس در آثار هنری سینما، تئاتر، رادیو و تلویزیون، احیای دوباره آثار کهن و فراموش شده ادبی است که به دلایل زیادی توانایی ایجاد ارتباط با مخاطب را از دست دادهاند.
به طور کلی هر چه محتوای یک اثر جهانیتر باشد، اقتباس از آن آسانتر است، و هرچه رابطه اثر با زمان یا مکانی خاص بیشتر باشد، اقتباس از آن سخت تر خواهد بود.
به عنوان مثال از هزار و یک شب در آثار گوناگون سینمایی، تلویزیونی، رادیویی، تئاتر، و ادبیات کودکان اقتباس شد و قصه های آن طبق برنامهریزیهای مورد نظر بازنویسی گردید.
بهترین رمانهای صوتی نوار که از آنها اقتباس سینمایی شده است
1-کتاب صوتی گتسبی بزرگ؛ بهترین رمان آمریکایی قرن بیستم
کتاب صوتی گتسبی بزرگ نوشتۀ اسکات فیتزجرالد است. این کتاب برای اولین بار در تاریخ 10 آوریل 1925 منتشر شد و روایت زندگی مرد ثروتمندی است که مدام در حال خوشگذرانی و تفریح است.
کتاب صوتی گتسبی بزرگ از جمله آثار برجسته قرن بیستم به شمار میرود. ویژگی منحصر به فرد رمان گتسبی بزرگ که آن را از دیگر رمانها متمایز میکند، زبان نگارش کتاب است.
سه فیلم با اقتباس از کتاب گتسبی بزرگ ساخته شده است. از مهمترین و معروفترین آنها میتوان به فیلمی تحت همین عنوان با کارگردانی باز لورمن در سال 2013 اشاره کرد.
این فیلم محصول مشترک امریکا و استرالیاست که اثری فاخر و عاشقانه محسوب میشود.
2-کتاب صوتی پدرخوانده؛ تصویری صحیح و صریح از مافیا
کتاب صوتی پدرخوانده، پرفروشترین کتاب تاریخ سینما، نوشته ماریو جیانلویجی پوزو است که از روی آن، فیلم خوشساختی به همین اسم نیز ساخته شده است.
این رمان روایتی دقیق، ملموس و البته متفاوت و کمنظیر از فرهنگ آمریکایی و فعالیت مافیا در آمریکا ارئه میکند.
در سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۷۴، یعنی دو بار، برنده جایزه اسکار برای فیلمنامه اقتباسی شد. در سال ۱۹۷۲ نیز فیلم آن که اقتباسی از کتاب بود، اکران شد.
باید گفت که فیلم پدرخوانده به کارگردانی فرانسیس فورد کوپولا باعث شناخته شدن کتاب هم شد و به شمار خوانندگان کتاب افزود. داستان دربارهی خانوادهی مافیایی کورلئونه است.
3-کتاب صوتی من پیش از تو؛ عاشقانهای زیبا از جوجو مویز
کتاب صوتی من پیش از تو اثر جوجو مویز است که نسخه چاپی آن در سال 2012 منتشر شد.
این رمان عاشقانه ماجرای زندگی ویل ترینر و لوییزا کلارک است. داستانی جذاب که استقبال زیادی از آن به عمل آمد و ادامه آن با نام من پس از تو به بازار عرضه شد.
فیلم اقتباسی من پیش از تو فیلمی در ژانر رمانتیک و محصول امریکا به کارگردانی تیا شروک است.
4-کتاب صوتی جزیره شاتر؛ جایی که به تو اجازهی رفتن نمیدهد!
کتاب صوتی جزیره شاتر اولین کتابیست که از دنیس لهین به فارسی ترجمه شده است. جزیره شاتر داستانیست که پس از پایان مخاطبش را مدهوش، تنها و گمشده رها میکند.
بیشتر مخاطبان ایرانی، این نویسنده آمریکایی را با فیلمهای معروفی همچون «رودخانه مرموز»، «جزیره شاتر» و… میشناسند که کارگردانهای بزرگ و معروف دنیا، از روی رمانهای او ساختهاند.
معروفترین فیلمی که از روی این کتاب جذاب ساخته شده، به کارگردانی مارتین اسکورسیزی محصول سال 2010 امریکاست. این فیلم موضوع روانشناختی و پیچیدهای دارد.
5-کتاب صوتی مسیر سبز؛ یکی از بهترین اقتباس های سینمایی
استفن ادوین کینگ که با نام استفن کینگ شناخته میشود، نویسنده کتاب صوتی مسیر سبز است.
او را میتوان یکی از پرکارترین و پرطرفدارترین نویسندگان ژانر وحشت دانست که کارگردانها نیز از روی داستانهای او فیلمهای شاهکار زیادی خلق کردهاند.
دو فیلم مطرح «درخشش» و «مسیر سبز» از روی رمانهای استفن کینگ (استیون کینگ) ساخته شدهاند.
فیلم مسیر سبز که از روی این کتاب ساخته شدهاست، محصول سال 1999 به کارگردانی فرانک دارابونت است که مورد علاقه مخاطبین بودهاست.
در رمانهای ژانر وحشت او، تقریبا تمام نمادهای وحشت مثل خونآشامها، روحهای سرگردان، زامبیها، قاتلان، تبهکاران و… دیده میشود. اگر به دیدن و شنیدن هیجان وابسته هستید و ژانرهای وحشت را دوست دارید مسیر سبز یک انتخاب خوب است.