آشنایی با ادبیات و نویسندگان افغانستان

افغانستان، از دیرباز در زبان و ادبیات مشترک با ایرانیان سابقه‌ی تاریخی دارد. نویسندگان کشور افغانستان چه به‌واسطه حضورشان در ایران و زندگی در این سرزمین و چه به‌واسطه تسلط بر زبان و ادبیات، سفیرانی قدرتمند در عرصه این قرابت‌های فرهنگی به شمار می‌آیند.

در این مقاله از نوار، با ما همراه باشید تا به طور کامل به توصیف و بررسی ادبیات افغانستان و سپس معرفی نویسندگان و آثار شاخص این کشور بپردازیم.

درباره ادبیات افغانستان چه می‌دانید؟

عصر بنیادین و درون‌مایه‌ی اصلی رمان‌نویسی افغانستان، خواه ناخواه متأثر از جنگ و مقاومت است. هویت بحران‌زده‌ی انسان افغان در کشاکش دستاوردهای مدرنیته به سختی تقلا می‌کند تا راه فراری برای زندگی خویش بیاید.

با توجه به این اتفاقات، طبیعی است که شخصیت پریشان رمان افغانستان در میان کشاکش مرگ و زندگی در شک و تردید فرو رود و در شوکی نابه‌هنگام، همه‌ی واقعیت‌های مسلم زندگی را انکار کند.

بازتاب زندگیِ سنتیِ انسان افغان و مقاومتی که از خود در برابر تجدد نشان می‌دهد؛ در رمان‌های معاصر کاملا مشهود است. در ادبیات افغانستان، نظام‌های معنایی در جهت نوشتن و یا سرودن در طی سالیان متمادی در انحصار مردان بوده است. کاربرد زبان نیز کاملا منطبق با سازمان‌های مرد بنیاد جامعه بوده است.

اهمیت موضوع مهاجرت در ادبیات افغانستان

مهاجرت در نویسندگان افغانستانی سبب شد تا داستان‌نویسی این کشور قدم در راهی نو بگذارد. زندگی در محل تلاقیِ فرهنگ‌ها و حضور همزمان  در دو جهان متفاوت، ابتدا تدریجا و سرانجام با موجی تازه همراه شد.
فرآیندی تازه که به شکل‌گیری جریانی نو در تاریخ چند دهه داستان‌نویسیِ افغانستان منجر شد و باعث روی‌آوردن نویسندگان مهاجر به موضوعات مختلف، حذف نگاه جانبدارانه از مضامین داستانی و درنتیجه نسبی شدن و پذیرش چالش‌های انسانی در درون‌مایه‌ی آن‌ها گردید.

در ادامه به معرفی تعدادی از آثار نویسندگان معاصر افغانی می‌پردازیم.

1- خاکستر و خاک

رمان کوتاه خاکستر و خاک، نوشته‌ی عتیق رحیمی نویسنده و کارگردان فارسی زبانِ افغانی است.

این رمان، اولین رمان از این نویسنده است که در سال 1374 منتشر شد و در سال 1382 برنده جایزه ادبی یلدا در بخش نویسندگان غیر ایرانی شد.

موضوع داستان، دغدغه‌ها و دودلی‌های پیرمردی افغان است که نمی‌داند چگونه خبر  فاجعه‌ای را که بر خانواده‌اش فرود آمده است را به پسر جوانش بدهد.

رمان خاکستر و خاک، جنگ را چیزی جز عاملی برای استحاله‌ی شخصیت‌هایی نمی‌داند که در بُهت و ناباوری مرگ نزدیکان و ویرانیِ خانه و زندگی فرورفته‌اند. داستان، روایت انسان‌هایی است که ناخودآگاه درونشان؛ در مقابل فجایع جنگ بهترین واکنش را “واپس‌زنی ” می‌یابند.
واپس‌زنی، یکی از سازوکارهای دفاعی ذهن است که نخستین بار فروید به طرح آن پرداخت.

رحیمی در سال ۲۰۰۴ بر اساس رمان خاکستر و خاک، نخستین فیلم خود به نام خاک و خاکستر را نیز کارگردانی کرد.

شما می‌توانید کتاب صوتی خاکستر و خاک را با زبان فارسی دَری از زبان خود نویسنده از سایت یا اپلیکیشن نوار دریافت کنید.

2- هزار خورشید تابان

هزار خورشید تابان، نوشته‌ی خالد حسینی نویسنده‌ی برجسته‌ی معاصر افغان است که به زبان انگلیسی نوشته شده و به سایر زبان‌های دنیا ترجمه شده است.

موضوع داستان، شرحی از زندگی دو زن در دنیایی ضد زن است. مریم و لیلا، دو شخصیت اصلی رمان هستند؛ دو نماینده از زنان افغانستان که خالد حسینی زندگی آنان را به تصویر کشیده است.

نویسنده به دلیل زندگی در جامعه‌ای مدرن به خوبی از تکنیک‌های داستانی مدرن استفاده کرده است.

یگانه کانون قدرت مردان جامعه‌ی مریم، میل جنسی آنان است. سازوکاری که جامعه برای سلطه‌ی آنان بر زنانی چون مادر مریم ساخته است.

نکته قابل‌توجه در مورد این رمان این است که شخصیت زن داستان علی‌رغم تمام ظلم‌هایی که از سوی جنس مخالف به او وارد شده، اما در جایی از داستان برای رهایی از سرکوب‌های جنس مخالف فوران کرده و مرتکب جرم بزرگی یعنی قتل می‌شود.

این کتاب که تحسین منتقدین و خوانندگان را برانگیخته بود، برای پانزده هفته در صدر پرفروش‌ترین کتاب‌های نشریه‌ی «نیویورک‌تایمز» قرار گرفت.

شما می‌توانید کتاب صوتی هزار خورشید تابان را با صدای گیرای مریم پاک‌ذات از سایت یا اپلیکیشن نوار دریافت کنید.

بیشتر بخوانید:

کتاب صوتی هزار خورشید تابان نوشته ی خالد حسینی | زنانی که هستند، زنانی که نیستند

3- هزارتوی خواب و هراس

رمان هزارتوی خواب و هراس، رمانی دیگر از عتیق رحیمی است که به فارسی دَری نوشته شده است و برای اولین بار در سال 2002 منتشر شد.

این کتاب داستان فرهاد، دانشجویی معمولی است که به شراب، زنان و شعر علاقه دارد و نسبت به باورهای مذهبی پدربزرگش بسیار بی‌اعتناست. پسری افغانستانی که در طول کودتای سال ۱۹۷۹ افغانستان، تصمیم دارد تا به پاکستان فرار کند؛ اما اتفاقاتی که در زندگیش رخ می‌دهد و دلبستگی‌هایش، او را بر سر دوراهی قرار داده است.

این کتاب، اشاراتی به جنگ‌های داخلی افغانستان دارد.

شما می‌توانید کتاب صوتی هزارتوی خواب و هراس را با کیفیت بالا و صدای میلاد تمدن از سایت یا اپلیکیشن نوار دریافت کنید.

4- و کوهستان به طنین آمد

رمان و کوهستان به طنین آمد رمانی دیگر از خالد حسینی است که با چشم‌انداز وسیع و داستان‌سرایی حکیمانه و سرشار از مفاهیم انسانی‌اش، رمانی عمیقا گیرا و دلرباست.

این داستان، درک ژرف خالد حسینی را از تعهداتی که ما و زندگیمان را شکل می‌دهد نمایان می‌کند.

کتاب با پیوند تاثیرگذار و بی‌مانند خواهر و برادری بی‌مادر در یکی از روستاهای افغانستان آغاز می‌شود.

و کوهستان به طنین آمد قصه‌ی روابط عاطفی و فقر است. دختر کوچک افغانی به اسم پری، برادرش عبدالله را خیلی دوست دارد و می‌خواهد همیشه کنارش بماند. عبدالله، برادر بزرگ، برای پری دو ساله بیش از آنکه برادر باشد حکم مادر را دارد و پری کوچولو برای عبدالله ده ساله همه چیز است.
اتفاقی که برای آن دو روی می‌دهد و ماجراهای کوچک و بزرگی که در زندگی افراد دیگر به طنین می‌آید گواهی است بر پیچیدگی زندگی.

این اثر یکی از رمان موفق در ادبیات افغانستان به‌شمار می‌آید، به‌مدت ۳۳ هفته در لیست پرفروش‌های نیویورک‌تایمز قرار گرفت و تنها پس از گذشت پنج ماه از انتشار این کتاب، سه میلیون نسخه از آن فروخته شد.

خالد حسینی با نگاشتن کوهستان به طنین آمد و بهره بردن از همان غرایز چشمگیر و بینش فلسفیِ هزار خورشید تابان دیگر بار ثابت کرده که قصه‌گویی مادرزاد است.

شما می‌توانید کتاب صوتی و کوهستان به طنین آمد را با کیفیت بالا از سایت یا اپلیکیشن نوار دریافت کنید.

5- بادبادک باز

بادبادک باز نام یکی از شاهکارهای ادبیات معاصر افغنستان و معروف‌ترین اثر خالد حسینی است.

کتاب بادبادک باز، روایتی از دسامبر 2001 تا مارس 2001 را به مخاطب نشان می‌دهد.

در تمام قسمت های کتاب با روایتی صمیمی و دوستانه مواجه خواهیم بود و مخاطب به سرعت میتواند با برخی قسمت‌های کتاب همزاد پنداری کند.

این داستان چهره غمگین کشور افغانستان را در زمان سقوطش نشان می‌دهد. زمانی که سیاست افعانستان با تحولات عجیبی رو به رو می‌شود و زندگی مردم را به طور کل تغییر می‌دهد.

داستان در عین حال که چهره مردم را در این تغییرات سیاسی نشان می‌دهد بیشتر متمرکز بر زندگی دو دوست به نام‌های امیر و حسن است که در عین حال که با هم بزرگ شده‌اند و حتی از یک پستان شیر خورده‌اند تفاوت‌های چشمگیری در سبک زندگی دارند.

یکی از دلایل موفقیت داستان‌های خالد حسینی شاید این باشد که او تمام رمان‌های خود را به زبان انگلیسی می‌نویسد و همین نکته در بهتر دیده شدن آثارش اهمیت به سزایی دارد. اما این نکته در کنار جذابیت داستان و قلم خوب این نویسنده می‌تواند ترکیب کاملی برای شهرت کتاب‌هایش یه حساب بیاید.

از این رمان شاهکار، یک فیلم سینمایی نیز ساخته شده است که بسیار دیدنی است. این فیلم در سال 2007 اکران شد و مورد استقبال خوبی قرار گرفت.

6- پایان یک روز

رمان کوتاه پایان یک روز، نوشته‌ی محمد حسین محمدی نویسنده‌ی جوان معاصر افغان است که در سال ۱۳۹۷ منتشر شد.

موضوع داستان، روایت یک کارگر مهاجر است که در تهران کارگری می‌کند. او روزی متوجه می‌شود که یکی از عزیزانش در حال مرگ است و از آن روز به بعد اتفاقات تأثیرگذار زیادی رخ می‌دهد.

در این اثر با داستانی موازی از فضای افغانستان و خانواده‌ی مردی مهاجر مواجه‌ می‌شوید. نویسنده تصویری نو از زندگی یک کارگر مهاجر در تهران و فضایی که او زندگی می‌کند، ساخته است. این اتفاقات که در یک روز اتفاق می‌افتند، رمانی را مقابل شما قرار می‌دهد که بعید است بتوانید از تأثیرش به راحتی رها شوید.

محمدی یکی از نویسندگان ادبیات معاصر افغانستان است و از دیگر آثار او می توان به ” از یاد رفتن” و ” انجیرهای سرخ مزار ” اشاره کرد.