دربارهی ناظم حکمت شاعر آزادی سرزمین ترکیه
ناظم حکمت (1963-1902)، از برجستهترین شاعران، نویسندگان و نمایشنامه نویسان لهستانی تبارِ ترکیه بود. او دارای تباری لهستانی-گرجی-فرانسوی بود.
ناظم حکمت از سن ۱۴ سالگی به سرودن شعر پرداخت. در سن ۱۹ سالگی در سفری که به شوروی داشت، از نزدیک با نسل جدید هنرمندان انقلابی آشنا شد و جسارتی بیشتر را در ایجاد تحول در شکل و محتوای شعر ترکیه یافت.
ناظم همواره از شاعرانی بود که فعالیت هنریاش را محدود نمیکرد. او با انتشار اشعار و مقالههای خود در میان جوانان، محبوبیّت ویژهای داشت.
اولین اشعار ناظم حکمت
ناظم حکمت، اولین اشعارش را در سال 1916 سرود. پس از سفری که به شوروی داشت تحولی در اشعار و محتوای شعرش به وجود آمد. اگرچه در دورهی حیاتش هیچ یک از آثار او در سرزمینش اجازه چاپ پیدا نکرد اما به سی زبان زندهی دنیا ترجمه و چاپ شد.
بازتاب ترانههای عاشیقهای ترکیه در اشعار ناظم حکمتت هویداست. او در 27 سالگی به 35 سال زندان محکوم شد و زمان زیادی را در سلولهای انفرادی و در محیط سخت زندان گذراند. حکمت از سال 1946 موفق شد اشعارش را به خارج از زندان بفرستد. آثار او در مطبوعات فرانسه ترجمه و چاپ شد؛ این در حالی بود که در مطبوعات ترکیه از او نامی برده نمیشد.
اشعار حکمت در پاریس موجب برانگیختن آزادیخواهان و روشنفکران شد و کمیتهای برای نجات او در پاریس تشکیل شد.
مروری بر اندیشههای ناظم حکمت
ناظم حکمت از ادیبان شرقی بود که به طبع اندیشههای شرقی داشت. او بسیار ار حافظ و مولانا تاثیر پذیرفته بود و در مورد زندگی سخنان بسیاری داشت. او سالهای زیادی را در زندان به سر برد اما هیچگاه روح خود را در اسارت ندید و همیشه آزادیخواه بود.
حکمت، با اندیشههای صوفیگری و عرفان ایرانی بسیار آشنا بود. نگاهی بسیار عاشقانه و در عین حال فلسفی به زندگی داشت.
وِرا همسر دوم ناظم حکمت در مورد او گفته است:
«اولین بار ناظم را در سال ۱۹۵۵ دیدم. در تمام عمرم فقط یک بار با مردی مثل ناظم آشنا شدم. او انسان واقعی بود. با شور و شوق دربارهی ادبیات، هنر، نقاشی و سیاست حرف می زد. متفکر بزرگی بود و با بیان اندیشههایش هر مخاطب تشنهای را سیراب می کرد. هیچ کس مثل او نبود. همه یا فقط در مورد سیاست حرف می زدند یا فقط دربارهی هنر.»
ویژگیهای شعری ناظم حکمت
اعجاز شعر او استفاده از آرایهها و زیباییهای کلامی بینظیر بود. در این مورد منتقدان بسیاری بر این باورند که هیچکس نمیتواند مانند ناظم حکمت شعر بگوید.
ناظم حکمت بسیار زیبا چنان از یک هارمونی در استفاده از صناعات ادبی استفاده میکند که هر خوانندهای خیرهی آن میشود. حکمت بر تکنیکهای وزنی نیز مسلط بود. او درک موسیقیایی بالایی از شعر داشت.
ریتم کارهای او عمدتا از نوازندگان دورهگردی چون “عاشیقها” در ترکیه الهام گرفته میشد. عاشیق ها که بخشی از فرهنگ فولکلور ترکیه محسوب می شوند تأثیر بسزایی در شعر «حکمت» داشتند و این تأثیر در شعر او بر مردم عوام است که نشانههای خود را به منصّه ظهور می رساند.
او در تمام عمر شاعری خود چنان هوشیارانه به خلق شعر دست زده است که به پاس احترام او سالی را در یونسکو به نام سال جهانی ناظم حکمت شناخته و او را به عنوان برترین شاعران تاریخ دنیا معرفی کردهاند.
ناظم حکمت زبان خویش را در شعرش آنچنان روان و در حال حرکت میدید که نمیتوان به هیچ وجه او را یک لحظه خالی از شاعرانگی دید. ناظم حکمت در سادگی و روانی اشعارش، تاثیر بسیاری از مایاکوفسکی گرفته است.
ناظم همواره از شاعرانی بود که فعالیت هنریاش را محدود نمیکرد. او با انتشار اشعار و مقالههای خود در میان جوانان محبوبیت ویژهای داشت.
توجه ناظم حکمت به آزادی
جهان شاعر، همیشه به یک شکل پدید نمیآید، رویدادها و حوادث، غم ها و شادیها، بودها و نبودها، حسرت ها و… مجموعه عواملی هستند که بخشهایی از جهان شاعر را تشکیل می دهند. در جهان شعر معاصر و در همسایگی سرزمین مان شاعری متولد می شود که روزگار زیستناش را صرف رسیدن به هدفش میکند، حکمت می نویسد برای آزادی و استقلال سرزمیناش.
ناظم حکمت چندین شعربا شروع نگاه خوشبینانه دارد و به نظر بسیار نگاه انسانی و خوبی است و اصلا بويي از خوش بيني ساده نگر و عوام فريبانه در آنها نیست. مثلا خیلی راحت میگفت که دنیا به هر حال نباید این گونه بماند. و همهی این نابهسامانیها، بی عدالتیها، نابرابریها یک روز از بین خواهد رفت.
حتی ضرورتا هم در این شعرها تاکید ندارد که ایدئولوژی مارکسیستی این کار را خواهد کرد. به یک آینده ی روشنتر معتقد بود و این در شعرهایش دیده میشد.
در جایی از شعرهایش میگوید:
و باید زیست
چون درختی تک و آزاده
و چون جنگلی با یاران…
از نوشتههای ناظم حکمت میتوان به آثار زیر اشاره کرد:
– ابر دلباخته، برادر! زندگی زیباست، خون سخن نمیگوید، طغیان زنان، رمان رمانتیکها، فریاد وطن، شهری که صدایش را از کف داده است، جمجمه، خانهی آن مرحوم، از چهار زندان، چشمانت را با حسرت میبوسم و… .
آثار ناظم حکمت به نثر و البته بیشتر به نظم هستند.
کتاب صوتی خون حرف نمیزند؛ روایتی از تسلط نظام سرمایهداری بر ترکیه
کتاب صوتی خون حرف نمیزند،نوشتهی ناظم حکمت؛ شاعر و نویسنده ترک زبان است.
خون حرف نمیزند روایت تسلط سرمایهداری بر ترکیه، تبدیل شدن صنعتگران خردهپا به کارگران مزدور، دلالان خردهپا به واسطههای بازار و اشراف به سرمایهداری وابسته است.
آن چیزی که ناظم حکمت را در سراسر جهان به شهرت رساند و شخصیت او را نزد دیگر مردم برجسته کرد، باور وی به اصل آزادی، حرمت و ارزش انسانی بود که او به آن به عنوان یک اصل خدشهناپذیر در زندگی باور داشت و آن را حق ضروری هر فرد برای زندگی میدانست. ردپای عقاید انسانی و آزادیخواهانه او به خوبی در آثارش نیز پیدا بود و همین مسئله از حکمت هنرمندی متعهد ساخت.
کتاب خون حرف نمیزند رمانی واقع گراست. داستانی دربرگیرنده خیانتها، دوستیها و دشمنیهاست. به عبارتی میتوان گفت که کتاب مذکور روایت گر دو نسل مختلف از اهالی استانبول است. درونمایه این رمان برخاسته از نوعی تفکر دیالکتیکی است و به نوعی بیانکننده شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی استانبول است.
خون حرف نمیزند یکی از بهترین رمان های ترکی در ادبیات ترکیه محسوب میشود.
- شاید به مطالعهی این مقاله نیز علاقهمند باشید.