نگاهی به نفحات نفت و مدیریت سه‌لتی!

نفحات نفت ؛ جستاری در فرهنگ نفتی و مدیریت نفتی، مقاله‌ی بلندی‌ست از رضا امیرخانی در نقد فرهنگ و مدیریت نفتی.

در تاکسی، در صف نانوایی، در دانشگاه و … فرقی نمی‌کند. هر جایی که باشیم، گاها تفاسیر سیاسی و اقتصادی مختلفی را از افرادی بدون تخصص و تحصیلات مرتبط می‌شنویم.

تا به حال به این فکر کرده‌اید که چرا این اتفاق می‌افتد؟ چرا افرادی که تخصص علمی در حوزه‌ای ندارند، در آن موضوع نظر می‌دهند؟

رضا امیرخانی در کتاب نفحات نفت پاسخ جالبی به این مسئله می‌دهد:

فرض کنید، شمار بسیاری مسافر، سوار بر اتوبوسی شده‌اند و در میان آنان، احتمالا کاسب، کارمند، کارگر، مهندس، دکتر، دانشجو و… باشند. تا هنگامی که اتوبوس به حرکت عادی خود ادامه می‌دهد، هر کس در عالم شخصی خود به عوالم و برنامه‌های خود مشغول است و یا نهایت درباره تخصص خود با دیگری سخن می‌گوید، اما هنگامی که راننده اتوبوس، کار خطرناکی انجام می‌دهد و برای نمونه، سبقت بیجا می‌گیرد و با وسیله نقلیه روبه رو به اصطلاح شاخ به شاخ می‌شود، صحبت همه مسافران با هر شغل و پیشه‌ای به شیوه رانندگی راننده اتوبوس پایان می‌یابد و همه بی‌گمان، درباره بد بودن شیوه رانندگی راننده اتوبوس سخن می‌گویند؛ در واقع، ناکارآمدی راننده اتوبوس یا کارکرد بد وی، موضوع صحبت همه مسافران با هر پیشه و شغل و تفکری می‌شود.

این‌ها تنها بخشی از جملات کتاب صوتی نفحات نفت هستند. این کتاب صوتی، عمیقا تک تک باورهایمان را نشانه می‌رود و ما را با دیدی جدید راهی زندگی روزمره می‌کند. هر فصل آن پر از مثال‌هایی‌ست که نه فقط برای جامعه‌ی ایرانی، بلکه برای زندگی تک تک ما مصداق دارد.

نفحات نفت هنوز هم شنیدنی‌ست

با آنکه این کتاب در سال ۸۹ نوشته شده‌است و حدود ده سال از نگارش آن می‌گذرد، اما شنیدنش هنوز هم خالی از لطف نیست و مثال‌ها و توضیحات کتاب طوری‌است که انگار درباره‌ی مسائل روز و اتفاقاتی که همچنان با آن‌ها درگیریم صحبت می‌کند.

رضا امیر خانی در کتاب صوتی نفحات نفت، یک منتقد سخت‌گیر است. منتقدی که از چیزی نمی‌ترسد. او مخالف نفت نیست بلکه مخالف مدیریت غلط به شیوه‌ی نفتی است. مدیریتی که با زیرکی تمام آن را مدیریت سه‌لتی نامیده است.

همین مدیریت سه‌لتی است که چون پشتش به درآمد نفتی گرم است، نگرانی برای توسعه و آبادانی ندارد و به طبع تلاشی هم نمی‌کند.

رضا امیرخانی، نویسنده‌ی ماجراجو

شاید از رضا امیرخانی شنیده باشید. نویسنده‌ی پر ماجرایی که گاهی پرواز هم می‌کند. نویسنده‌ی پرماجرای فارغ التحصیل از رشته‌ی مکانیک که سفرهای بسیاری هم رفته است و اگر بخواهیم بارزترین ویژگی شخصیتی او را نام ببریم باید به ماجراجویی او اشاره کنیم.

در بین سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶، ۱۲ کتاب از رضا امیرخانی منتشر شد. کتاب‌های من‌او، جانستان کابلستان، نفحات نفت و رهش از جمله پرمخاطب ترین آثار امیرخانی هستند.

در تمام این سال‌ها، آثار رضا امیرخانی از داستان‌ها و رمان‌هایش گرفته تا سفرنامه‌ها، منتقدین و طرفداران بسیاری داشته است. اما نکته‌ای که بیش‌از هر چیز شخصیت او را جذاب می‌کند این است که امیرخانی در تمام آثارش سعی کرده تا با مخاطب صادق باشد. او از تغییر عقیده دادن هنگامی که متوجه می‌شود عقاید قبلی‌اش نیاز به تغییر دارند، هیچ ابایی ندارد.

کتاب نفحات نفت نظرات شخصی امیرخانی درباره‌ی مدیریت دولتی(یا بهتر است بگوییم سه‌لتی) است. با این حال این نظرات شخصی، حاصل سال‌ها مطالعه و تجربه‌ی فردی و اجتماعی‌ست.

نفحات نفتِ رضا امیرخانی، سرشار از کنجکاوی‌ست. کنجکاوی از همان جنس که کودکان دارند و هیچ گزاره‌ای را بدون بررسی دقیق قبول نمی‌کنند. رضا امیرخانی در کتاب نفحات نفت، درست مانند یک کودک به سراغ مسائل جزیی رفته‌است و برای هر یک، با شجاعت تمام پرسیده است چرا.

با اینکه ممکن است کتاب او به مذاق بسیاری از افراد سه‌لتی خوش نیاید اما نفحات نفت، روایت واقعیتی‌ست که همه‌ی ما با آن روبرو‌ایم. واقعیتی که اگر نادیده‌اش بگیریم ممکن است تاوان سنگینی برای تک تک ما داشته باشد. همانگونه که در فصل آخر کتاب نفحات نفت می‌شنویم:

مادر یعنی وطن

خانواده‌ای هست مفلوک. کار پدر بدانجا کشیده است که مجبور است طلای مادر بفروشد تا نان سفره فرزندان فراهم آورد و البته بیش از آن را نیز خرج خود کند…به پدر چه خواهید گفت؟ بیکار؟ مفلس؟ معتاد؟ هر چه خواستید بگویید. اما بدانید از چنین مردی بایستی ناامید بود. اگر کسی به فکر نجات چنین خانواده‌ای باشد، تنها به فرزندان جوان امید خواهد بست…

مادر یعنی وطن. طلا یعنی نفت. پدر یعنی دولت… این ملک پدرانی داشته است که برای حکومت، نه طلای مادر که خود مادر را نیز فرخته اند! در چنین خانواده‌ای تنها مایه نجات، همت فرزندان است… از پدر کاری بر نمی‌آید…»

و همین پاراگراف آخر، مارا بیش از تمام کتاب آگاه می‌کند و در یک جمله هر چه باید گفته شود می‌گوید: تنها راه نجات، همت ما فرزندان است. ما فرزندانی که پشتمان به اقتصاد نفتی گرم نیست و باید دستانمان را روی زانوهایمان بگذاریم، لباس‌هایمان را بتکانیم و برخیزیم. تا وطنمان جای بهتری برای زندگی شود.

نفحات نفت یک متن اعتراضی‌ست. اعتراضی به وضعیت موجود. اعتراضی نه از جنس گزاره‌های بدون مدرک و بدون مطالعه و نه از جنس خشم و پرخاش و بدخلقی. نفحات نفت اعتراضی‌ست از جنس خود واقعیت. واقعیتی که چه بخواهیم چه نخواهیم وجود دارد و اتفاقا بسایر به ما نزدیک است. یادمان باشد که نفت یک فرهنگ است. فرهنگی که نه تنها دولت، بلکه تک تک ما باید آن را بیاموزیم و به آن عمل کنیم. فرهنگ نفتی، شاید این روزها واجب‌ترین چیزی‌ست که باید یاد بگیریم. چرا که کمک می‌کند تا واقع بین‌تر باشیم و دنیای اطرافمان را با کنجکاوی بیشتری ببینیم. کنجکاوی از همان جنس که کودکان دارند.

به چه کسانی شنیدن نفحات نفت را توصیه می‌کنیم؟

در پایان شنیدن کتاب صوتی نفحات نفت را به تمام کسانی که دغدغه‌ی رشد و پیشرفت خود و جامعه‌شان را دارند پیشنهاد می کنیم. لحن کتاب اگر چه گاهی کمی دشوار است، اما غیر قابل درک نیست و همه‌ی افراد در هر سن و با هر علاقه‌ای، می‌توانند از شنیدن آن لذت ببرند.

دربخشی از کتاب نفحات نفت می‌شنویم:

بسیار باید ترسید… بسیار… مبادا آینده‌گان منظومه‌ای را بیابند در تاریخ ِمدیریت ِحکومتی ِما و بنویسند که در قاجار، زمین را از مملکت می‌فروختند و بعد از جابه‌جایی مرزها فرصت ِحکومت می‌یافتند و بعدتر در مدیریت سه‌لتی، نفت می‌فروختند و با جابجایی ِانرژی فرصت حکومت می‌یافتند…