آثار و اندیشه‌های دکتر عبدالحسین زرین‌کوب
عبدالحسین زرین‌کوب (1378-1301) بروجرد، نویسنده، محقق، منتقد ادبی، تاریخ‌نگار و مترجم ایرانی است.
دکتر زرین‌کوب شخصیتی ممتاز و طراز اول در حوزه فرهنگ و ادب و تاریخ و دین است که آثار او به عنوان مرجع عمده در مطالعات تصوف و مولوی‌شناسی شناخته می‌شود. وی از تاریخ‌نگاران برجسته ایران است و آثار معروفی در تاریخ ایران و نیز تاریخ اسلام دارد. این آثار به دلیل بیان ادبی و حماسی تاریخ از آثار پر فروش کتاب در میان ایرانیان هستند.
در این مقاله از نوار با ما همراه باشید تا به طور مفصل به شخصیت و آثار دکتر عبدالحسین زرین‌کوب؛ این محقق نامی بپردازیم.
عبدالحسین زرین‌کوب در ۱۳۳۹ خورشیدی به درجه استادی مفتخر شد و چندی نیز در دانشسرای عالی تهران و دوره دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران و در دانشکده هنرهای درماتیک مشغول تدریس شد و در ۱۳۴۲ خورشیدی سردبیری مجله «راهنمای کتاب» را برعهده گرفت و از ۱۳۴۱ خورشیدی به بعد در دانشگاه‌های آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان و در سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۴۹ خورشیدی به‌عنوان استاد میهمان در دانشگاه‌های کالیفرنیا و پرینستون به تدریس پرداخت.
این مورخ در فاصله سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۶ خورشیدی مدیریت گروه ادبیات فارسی دانشگاه تهران را پذیرفت. در این دوره کوتاه یک ساله برنامه جدیدی برای گروه ادبیات تنظیم کرد که تهیه آن مدت چندین ماه طول کشید و در آن از پایان برنامه های مشابه در گروه های ادبیات در دانشگاه های بزرگ جهان استفاده شد.
تالیفات دکتر عبدالحسین زرین‌کوب
زرین‌کوب به عنوان ادیب و مورخ در حوزه‌های مختلف تاریخ، فرهنگ و اندیشه تالیفات زیادی از خود به یادگار گذاشته است که از معروف‌ترین آنها می توان به آثار زیر اشاره کرد:
با کاروان حله، شعر بى دروغ، شعر بى نقاب، از کوچه رندان، سیرى در شعر فارسى، سر نى، بحر در کوزه، پله پله تا ملاقات خدا، پیر گنجه در جست‌وجوى ناکجاآباد، از نى‌نامه (برگزیده مثنوى معنوى)، فتح عرب در ایران (به زبان انگلیسى در تاریخ ایران کمبریج)، روزگاران ایران، دنباله روزگاران ایران، روزگاران دیگر، ارزش میراث صوفیه، فرار از مدرسه، جست‌وجو در تصوف ایران، در قلمرو وجدان و… .
تاریخ‌نگاری اسلامی عبدالحسین زرین‌کوب
تاریخ‌نگاری اسلامی، فرازونشیب بسیاری داشته و از شرایط ویژگی‌های اجتماعی و تاریخی بسیاری تاثیر پذیرفته است.
تا آن‌جا که می‌توان از مولفه‌هایی یاد کرد که به مثابه مجموعه‌ی یک گفتمان تاریخی، تاریخ‌نگاری یک دوره را رقم می‌زند. آثار دکتر عبدالحسین زرین‌کوب درباره‌ی تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، طی نیم قرن گذشته در حوزه‌ی دانشگاهی از تمام و مرجعیت شایانی برخوردار بوده است.
ویژگی‌های نثر دکتر عبدالحسین زرین‌کوب
از ویژگی‌های سبک نوشتاری دکتر زرین‌کوب در آثارش می‌توان به سادگی و روانی در عین نگهبانی سنت‌های ادبی، آهنگین بودن و نواگری واژگان و ترکیب‌ها، پژواک و نواگری واژگان و ترکیب‌ها، پژواکِ وزن امثال و اشعار در کالبد نثر، نثری حامل استناداتی بسیار و تلمیحاتی پربار، نثر مستند به اسناد و ماخذ دست اول، حذف‌های به قرینه، استفاده از کلمه‌ها و جمله‌های بدلی، نقطه گذاری‌های دقیق از جمله نشانداری جمله‌های معترضه به تیره در آغاز و انجام آن، ترخیم‌های خوش و ترکیب‌های دلکش اشاره کرد.
درباره‌ی کتاب پله پله تا ملاقات خدا؛ اثری مهم و ممتاز
“پله پله تا ملاقات خدا”، یکی از مهم‌ترین دامنه های نگارستان نثر است. نثری آهنگین با همه موزونی و دلنوازی با نقش‌های عجیب و قصه‌های دلاویز، آینه یی تمام نما که تصویری از زندگی مولاناجلال الدین محمد بلخی رومی را در سلوک روحانی تمام عمر او نشان می‌دهد.
این سلوک پرماجرا و ملکوتی را که در دردها و فراق‌ها و طلوع‌ها و غروب‌ها حکایت می‌کند و گاه از ماورای شعر عبور می‌کند و عناصر زیبایی و جمال شعری مولوی را می‌شکافد.
زرین‌کوب که قصه‌ها و تمثیلات مثنوی را ریشه‌یابی کرده و محتوای آن را گه‌گاه با قصص قرآنی اراسته و در کتاب “بحر در کوزه” تحقیق کرده است. نثر ممتاز زرین‌کوب در این اثر، بحر بی‌پایان پیمانه‌ای است که معنای قصه‌ها را در بر گرفته است.
دکتر زرین کوب در ردیف منحصر به فردترین و ناب‌ترین چهره‌های ادبی ایران در عصر و زمانه ماست که اگرچه درباره وی کتاب‌ها و مقالات بسیاری نوشته و منتقدین بزرگی بر کتاب‌ها و آثار و نوشته‌های او نیز مطلبی به نقد یا انتقاد نگاشته‌اند اما او را باید در زمره بزرگ ترین ادیبان معاصر که در حوزه های گوناگون علوم و فنون از جمله تاریخ، ترجمه، نگارش و تصحیح متون و بسیاری دیگر از پژوهش های ارزنده ایران شناسی و شناخت زبان و ادب فارسی تلاش بسیار و جهد و کوشش فراوان نموده است راشناخت و شناساند.
اهمیت آثار دکتر زرین‌کوب در چیست؟
دکتر زرین‌کوب از نخستین محققان ایرانی است که درباره‌ی اهمیت متون ادب و انواع تذکره ها و آثار ادیبان، اعم از نظم و نثر، و نیز سیاحت نامه ها و مکاتبات رسمی و مهرها و سکه ها و فرامین و وقف نامه ها و آثار مربوط به خراج و امور دیوانی و بسیاری دیگر در تحقیقات تاریخی به تصریح سخن گفته و آنها را دسته بندی کرده و ارزش هریک را بر حسب زمان و مکان تاریخی نشان داده است.
زرین کوب ادیب و مورخی بود که تاریخ را که پیوندی نزدیک با علوم انسانی دارد با سبک فاخر و هنرمندانه‌ای که از احاطه او بر ادب پارسی حکایت دارد، عرضه می کند.
دکتر عبدالحسین زرین‌کوب در بسیاری از مجامع و مجالس علمی جهانی شرکت کرده و به عنوان نماینده ایران به ایراد سخنرانی پرداخته است.
از این میان پنجمین کنگره اسلامی در بغداد، بیست و ششمین کنگره بین المللی شرق‌شناسان در دهلی نو، کنگره بین المللی علوم تاریخی در وین، کنگره تاریخ ادیان در ژنو، مجلس بزرگداشت حافظ شیرازی در دوشنبه تاجیکستان، کنگره بزرگداشت نظامی گنجوی در ایتالیا و بعدا در امریکا، مجمع عمومی سردبیران طرح تاریخ تمدن اقوام آسیای مرکزی در پاریس، کنگره بزرگداشت مولوی در مونیخ، کنگره جهانی بزرگداشت خواجوی کرمانی در کرمان، و کنگره همکاری‌های اقوام آسیای مرکزی در تهران، تعدادی از این مجالس را شامل می‌شود.
کتاب صوتی دو قرن سکوت
کتاب صوتی دو قرن سکوت نوشته عبدالحسین زرین‌کوب دانشمند برجسته فرهنگ، تاریخ و ادبیات ایران می باشد. این کتاب درباره اتفاقات و شرایط تاریخی دو قرن سرزمین پارس (ایران) پس از غلبه ی اسلام در قرن هفتم میلادی است.
این کتاب تاریخی وقایع را از حمله اعراب تا تشکیل سلسله ی طاهریان در برمی گیرد. زرین کوب بحث مفصلی درباره اثرات و تغییرات دائمی بزرگ بر ادبیات، زبان، فرهنگ و جامعه ی پارس در طول دو قرن پس از غلبه اسلام بر ایران، ارائه می دهد.
عبدالحسین زرین‌کوب چگونگی پیروی از اسلام/اعراب از نظر اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی توسط پارسیان در تقریبا دو قرن سکوت را مطرح می‌کند. زرین کوب، فاتحان عرب را در این اثر به عنوان افراد غیر متمدن، وحشی، و ساده لوح در دوره ی سکوت ایرانیان توصیف می کند. زرین کوب تاریخ را در دوره ای از میهن پرستی ایرانی نوشت و متن آن به عنوان منبع اصلی تاریخ ایران شناخته شده است.
- درباره‌ی کتاب دو قرن سکوت بیشتر بخوانید: