رمان چشم هایش از مهم‌ترین آثار بزرگ علوی و ادبیات مدرن ایران است و خواندن آن برای هر سلیقه‌ی ادبی لذت‌بخش خواهد بود. این کتاب هنوز هم از آثار پرفروش ادبیات داستانی فارسی به شمار می‌رود و تا کنون به چاپ پانزدهم رسیده است. در این مطلب نگاهی کوتاه به این اثر با ارزش می‌اندازیم.
سبک نوشتار علوی واقع گرایانه بود و آثار مهمی از خود به جای گذاشته است، اما کتاب چشم هایش برجسته‌ترین اثر یا به قولی شاهکار او به حساب می‌آید. از نکات متمایزکننده‌ی این کتاب محوریت یک شخصیت زن در داستان است. زنی که راوی در جستجوی راز اوست و خود گره از معماهای بسیار می‌گشاید. راوی داستان اول شخص است و ابتدا روایت کننده یک مرد است، اما بخش مهم داستان از زبان شخصیت زن اصلی بیان می‌شود. علوی توانسته است ظرافت‌های روح زنانه و پیچیدگی‌های درونی و رفتاری‌اش را به خوبی به تصویر بکشد.
قصه از مرگ نقاشی مشهور در اوج خفقان سیاسی زمان رضاخان آغاز می‌شود. نقاش و هنرمندی مردمی که در تبعید و تنهایی جان می‌دهد و آثارش همه از مردم و رنج و درد ایشان است. در میان این همه اثر اما تابلویی از چهره‌ی یک زن با عنوان چشم هایش بسیار کنجکاوی برانگیز است. نقاشی زنی زیبا با چشمانی جذاب و گیرا که گویی راز زندگی نقاش و هزاران احساس مختلف در این چشم ها پنهان شده است. پس از مرگ مرموز نقاش و شهرت فراگیرش همه در جستجوی یافتن صاحب آن چشم ها هستند.
راوی داستان یکی از علاقمندان استاد نقاش است و ناظم مدرسه‌ی نقاشی و مسئول موزه‌ی آثار او. او سال‌ها در پی یافتن صاحب نقاشی چشم هایش و کشف راز زندگی و مرگ استاد است. تا اینکه چندین سال پس از مرگ نقاش، او صاحب چشم ها را می‌یابد و از میانه‌ی داستان راوی زن مورد نظر می‌شود.
علوی داستان نویسی چیره‌دست و با قلمی روان و گیراست. از همان ابتدای داستان، نثر روان و روایت جذاب و پرکشش داستان خواننده را با خود همراه می‌کند. تصویر آرمانی‌ای که راوی اول از شخصیت استاد نقاش و منش و زندگی او ترسیم می‌کند خواننده را کنجکاو می‌کند تا راز زندگی او و راز چشم های نقاشی شده را دریابد.
“این چشم ها مال من نیست!”
داستان این کتاب عاشقانه‌ای اجتماعی و انسانی است، با این تفاوت که علوی روایتی جدید از عشق را به نمایش می‌گذارد. او عشق را در کنار جزئیات تلاطم روحی بشری و دغدغه‌های عمیق انسانی نشان می‌دهد. روحیات و افکار پیچیده و درهم زنی به ظاهر لوند و زیبا و در باطن درگیر و خسته؛ و درگیری و خویشتن‌داری مردی آرام با درونی پراحساس که میان عشق و وظیفه و آرمان‌هایش مجبور به انتخاب است. شخصیت‌های اصلی داستان به جز گوهر عشق از کمالات عمیق انسانی و دردهای بشری هم بهره‌مند هستند و تا آخرین نفس سعی می‌کنند از ابتذال بشری فاصله بگیرند. چشم هایش روایت خواسته‌های والای روح انسانی و وارستگی نفس است، تلاشی سخت و جان‌فرسا برای شناخت روح، ورای عشق و وصال تن.
نویسنده که خود هم در چندسال پایانی حکومت رضاخان در زندان بوده و با مبارزان سیاسی مختلفی در ارتباط بوده، اهداف عالی آزادی خواهان و رنج و تلاش آنان را برای رسیدن به آرمان‌هایشان نشان می‌دهد و مردم دوستی و نجابت نقاش را در برابر خودخواهی و تن‌پرستی دیکتاتورها و نظامیان به تصویر می‌کشد.
درباره‌ی نویسنده
آشنایی با اتفاقات و شرایط زندگی نویسنده و فراز و نشیب‌هایی که پشت سر گذشته است به درک بهتر کتاب کمک زیادی می‌کند. بزرگ علوی نویسنده، روزنامه نگار و استاد زبان فارسی است. او در کنار صادق هدایت و صادق چوبک عنوان پدر داستان‌نویسی نوین ایران را داراست و نقش مهمی در دگرگونی داستان نویسی ایرانی داشته است.
زندگی بزرگ علوی همیشه تحت تاثیر سیاست بوده است. خانواده‌اش متمول و مشروطه‌خواه بودند و خود تحصیل کرده‌ی آلمان بود. او چپ‌گرا بود و در سال ۱۳۱۶ دستگیر و به عنوان زندانی سیاسی به هفت سال زندان محکوم شد. اما در ۱۳۲۰ و با عزل رضاشاه، آزاد شد. او در داستان‌هایش بیشتر به نابه‌سامانی‌های اجتماعی می‌پرداخت و شخصیت‌های اصلی کتاب‌هایش عموماً مبارز سیاسی هستند. علوی در مدت نویسندگی‌اش آثار نسبتاً کمی نوشت چرا که فعالیت‌های سیاسی او و خروجش از ایران مانع انتشار و دیده شدن آثار او شد. در جریان کودتای ۲۸ مرداد خارج از ایران بود و پس از آن ساواک به او اجازه‌ی ارتباط با ایران و انتشار آثارش را نمی‌داد.
از متن کتاب، در وصف عشق
عشق پنهانی، عشقی که انسان جرات نمی‌کند هرگز با هیچکس درباره‌ی آن گفتگو کند، به زبان بیاورد به هر دلیلی که بخواهید – از لحاظ قیود اجتماعی، از نظر طبقاتی، به سبب اینکه معشوق ادراک نمی‌کند و به هر علت دیگری- آن عشق است که درون آدم را می‌خورد و می‌سوزاند و آخرش مانند نقره‌ی گذاخته شفاف و صیقلی می‌شود.
کتاب صوتی چشم هایش را از نوار بشنوید.
نظرات بسته شده است.