درباره رمان خدا بودن سخت است اثر برادران استروگاتسکی
رمان یا آن طور که روس‌ها می‌گویند، داستان بلند برادران استروگاتسکی با نام خدا بودن سخت است به تازگی از زبان روسی ترجمه و نسخه شنیدنی آن به سرعت و با کیفیت بسیار خوبی آماده شده است.
در این مطلب از نوار سعی داریم درمورد این رمان اطلاعاتی کلی به شما بدهیم تا بتوانید راحت‌تر با اثر مواجه شوید و لذت بیشتری از خود داستان و متن ببرید.
در عین حال پیشنهاد می‌کنیم فیلمی که با همین نام توسط کارگردان شهیر روسی، «الکسی گرمان» از کتاب اقتباس شده است را تماشا کنید.
لحن کنایی رمان خدا بودن سخت است به دلیل شرایط زمانی که در آن منتشر شده است، سوالات زیادی را در ذهن خواننده پدید می‌آورد. به همین دلیل تماشای اثر اقتباسی دیرهنگام گرمان می‌تواند مکملی برای درک و فهم بهتر اثر به حساب بیاید.
قله‌های ادبیات علمی تخیلی؛ مرز میان اثر ادبی سرگرم‌کننده و انتقادی
ادبیات علمی تخیلی مولفه‌هایی دارد که در زمانه سانسور یا بسته شدن روزنه‌های فکری جامعه، آن را به بهترین گزینه و ژانر برای تولید اثر ادبی تبدیل می‌کند.
شاید به همین دلیل در زمانه حکومت استالین از انتشار کتاب‌های نوشته شده در این ژانر ادبی هم جلوگیری می‌شد.
داستان علمی و تخیلی ژانری از انواع ادبی است که به صورت ذهنی و بر اساس واقعیت‌های ثابت شده علمی نوشته می‌شود.
حوادث رایج در این نوع ادبیات پرواز به فضا و رو به رو شدن با ساکنان کرات دیگر، تغییر شکل‌های روانی و زیستی در انسان و حیوان و تاثیر تکنولوژی بر حیات اجتماعی و روانی انسان است.
یک داستان علمی تخیلی در زمان و مکانی دیگرگونه و تازه، به خواننده فرصتی میدهد برای تفکر در مورد آنچه به تغییرناپذیرترین شکل ممکن در اطرافش رخ میدهد.
ایراد داستان‌های علمی تخیلی در چیست؟
اما یک عیب بزرگ در بیشتر داستان‌های علمی تخیلی، شخصیت‌پردازی در این آثار است. نویسنده اثر علمی تخیلی آنقدر سرگرم پرداخت محیط تازه و قوانین حاکم بر آن و پیرنگ کلی می‌شود که دیگر وقتی برای خلق شخصیتی پیچیده ندارد.
انگار شخصیت‌های حیرت‌زده و روبه رو شده با مکان و زمانی جدید، دیگر دغدغه‌های قبلی‌شان را فراموش میکنند یا خواسته‌هایشان به آبکی‌ترین شکل ممکن بروز پیدا می‌کند.
بر عکس این قانون نانوشته، حُسنِ بزرگِ رمان خدا بودن سخت است، شخصیت پردازی بی نظیر قهرمان اصلی آن یعنی «دن روماتا» است و همین فضیلت است که این اثر را از دیگر رمان‌های علمی تخیلی متمایز می‌کند.
داستان رمان خدا بودن سخت است درباره چیست؟
اینجا زمین نیست، اینجا سیاره‌ای دیگر است!
داستان در دو مکان و زمان متفاوت رخ میدهد اما شخصیت اصلی ثابت است.
آنتون در آرمان‌شهر زمین زندگی می‌کند و برای ماموریت به سیاره‌ای دیگر که پاد آرمان‌شهری است، فرستاده می‌شود. در آنجا آنتون با هویت جعلی یک دن اشراف زاده به نام «روماتا» به همه جا سرک می‌کشد و گزارش‌های بی طرفانه‌اش را با چشم شیشه‌ای که روی لباسش نصب شده به زمین مخابره می‌کند.
آنتون باید قوانینی را رعایت کند. مثلا اینکه او حق کشتن انسان‌ها و تغییر در روند تاریخی پادشاهی را ندارد. او فقط باید رویدادهای مشابهی را که در تاریخ زمین تجربه‌اش کرده‌اند را تشخیص دهد و به ساکنین این سیاره در انتخاب راه درست کمک کند.
درگیری‌های اخلاقی و فکری آنتون از همین جا و اجرای همین قانون در سرزمین پست و کثیف «آرکانار» شروع می‌شود.
به راستی یک نظام دیکتاتوری و قرون وسطایی چطور با جاری نشدن خون به سمت و سویی درست حرکت می‌کند؟!
شخصیت اصلی رمان خدا بودن سخت است باید برای این پرسش خود، پاسخی درخور و شایسته بیابد و مسائل فلسفی که با آنها مواجه می‌شود را حل کند.
مسیری که تاریخ طی می‌کند چقدر اصلاح شدنی است؟
ارزش‌های مردم سرزمین آرکانار وفاداری به حکومت است و علم و دانش در بین آنها امری قبیح و خلاف عادت به شمار می‌آید.
«سربازان خاکستری»، کتاب‌خوان‌ها و دانشمندان را دستگیر و پس از شکنجه‌های بسیار به قتل می‌رسانند.
دیدگاه قهرمان داستان خدا بودن سخت است!
قهرمان این داستان یعنی آنتون یا همان روماتا استورسکی به دنبال راهی است که این جامعه از دست رفته را به سمتی درست هدایت کند. او مامورمخفی_خدای آرکانار است که باید تصمیم بزرگی را بگیرد.
روماتا که آگاه‌تر از ساکنان این سرزمین شوم است، پیش‌گویانه می‌گوید: «می‌توان تا حد ممکن کتاب‌خوان‌ها را تعقیب کرد، علوم را ممنوع کرد، هنر را نابود کرد، اما دیر یا زود مجبور خواهید شد در حالی که از خشم دندان بر هم می‌سایید، دوباره به آنها برگردید و راه را برای تمام چیزهایی که مورد تنفر جاهلان و کودن‌هاست باز کنید.
این مردم خاکستری که قدرت را در دست دارند، هر قدر هم دانش را تحقیر کنند نمی‌توانند هیچ کاری در برابر پیشرفت تاریخی انجام دهند.
آنها تنها می‌توانند سرعت آن را کاهش دهند، اما توانایی متوقف کردنش را نخواهند داشت. آنها با تحقیر دانش و هراس داشتن از آن، در نهایت برای بقای خود ناگزیر از ترویج آن خواهند بود.»
تلاش نویسنده برای همراهی با قهرمانش
اما همین آگاهی او را به قهرمانی عجول و بی طاقت تبدیل می‌کند. او می‌خواهد یک خدای تمام عیار باشد و رنج را هر چه سریع‌تر پایان بخشد!
ذات انسان می‌تواند به همه چیز عادت کند اما این سازگاری زمینه‌ای هم می‌شود برای فساد و سقوط او.
چطور یک ناجی به نام روماتا به مشروعیتی دست می‌یابد که مردم به خواب جهل و نادانی فرو رفته را بیدار کند؟!
داستان سعی می‌کند مخاطب را همراه با سوالات و دغدغه‌های قهرمانش همراه کند. اما هر شخصیت اسطوره‌ای نقطه ضعفی به مثابه پاشنه آشیلی دارد. و روماتا هم از این قاعده مستثنی نیست!
درباره برادران استروگاتسکی؛ خالقان رمان خدا بودن سخت است
باریس و آرکادی استروگاتسکی، دو برادر نویسنده‌ی ژانر علمی و تخیلی و اهل شوروی سابق بودند. تفاوت سنی آنها ٨ سال بود ولی با این همه راهی برای نوشتن آثاری درخور توجه با همکاری هم پیدا کرده بودند.
حتی در جریان خلق حوادث داستان‌هایشان گاهی حق را به قرعه می‌دادند و می‌گذاشتند داوری بین آنها را شانس تعیین کند و بالاخره قرعه به نام هر رویدادی که می‌افتاد همان در کتاب ثبت می‌شد.
آنها نام یکی از آثار معروفشان را به صورت کاملا اتفاقی انتخاب کردند؛ کتاب «دوشنبه از شنبه شروع می‌شود». ماجرا از این قرار بود که دوستشان به شوخی خبر چاپ اثر جدید همینگوی با این نام را به آن دو میدهد. دو برادر هر چه جست‌و‌جو میکنند نمی‌توانند کتابی به این نام پیدا کنند اما این «عنوان اتفاقی» در ذهن آنها باقی می‌ماند.
آرکادی در دانشگاه نظامی، زبان ژاپنی خوانده بود و آثاری را هم از نویسندگان ژاپنی چون «کوبه آبه» منتشر کرده بود. برادر دیگر یعنی باریس یک منجم بود و در رصدخانه‌ای مشغول به خدمت بود.
شیوه‌ی نگارش برادران استروگاتسکی
برخلاف تصوری که وجود دارد استروگاتسکی‌ها با هم زندگی نمی‌کردند. آرکادی ساکن مسکو بود و باریس در شهر سنت‌پترزبورگی که در بیشتر سالهای عمرش هنوز نامش لنینگراد بود، زندگی می‌کرد.
نوشتن دو نفره مشکل و دشوار است اما آنها از پس این مورد به خوبی برآمدند و با وجود اصرارهای بسیار خبرنگاران و منتقدین، رازهای نویسندگی دو نفره‌شان را هیچ وقت فاش نکردند.
تا پیش از سال ١٩٦٤ که رمان خدا بودن سخت است منتشر شود این دو برادر به عنوان نویسندگان آثار سرگرم‌کننده علمی تخیلی در شوروی شناخته می‌شدند اما پس از انتشار این کتاب اتهام ضد حکومت شوروی بودن به آنها نسبت داده شد و این دو برادر تحت مراقبت و تعقیب مامورین قرار گرفتند. اما خود آن دو این اتهام را رد می‌کردند.
آثار این دوبرادر هم در نزد منتقدان جدی ادبی هم طرفداران عامه از اقبال برخوردار بودند و حروف مخفف« آ.ب.اس » متشکل از حروف آغازین نام و نام خانوادگی آن دو، آرکادی و باریس استروگاتسکی همه جا مشاهده می‌شود. حتی جایزه‌ای ادبی و بین‌المللی در ژانر علمی تخیلی مزین به این حروف مخفف و نام استروگاتسکی‌ها است.
نویسنده‌ی علمی تخیلی که میانه خوبی با تکنولوژی نداشت!
شاید با خودتان بگویید که نویسندگان آثار علمی تخیلی رابطه‌ی خوبی با تکنولوژی دارند اما این موضوع در مورد آرکادی استروگاتسکی صادق نبود. او حاضر نشد از کامپیوتر برای نوشتن استفاده کند و ماشین تحریر قدیمی‌اش را به آن ترجیح داد اما باریس برای خود کامپیوتری می‌خرد و حتی برنامه‌نویسی هم می‌کند.
کتاب در چه زمانی نوشته شده است؟
این کتاب در سالهای حکومت خروشچف نوشته و منتشر شده است. انگیزه نگارش آن را هم حمله تند خروشچف در زمان برگزاری نمایشگاه مدرنیست‌ها در سالهای دهه ٦٠ میلادی، به هنرمندان شرکت‌کننده در آن می‌دانند.
خروشچف در جریان بازدید از این نمایشگاه دستور توقیف و مقابله با آثار هنری بسیاری از هنرمندان آن زمان را میدهد. فضای رعب و وحشت و سانسور بر هنر آن سالها سایه افکنده بود و نگارش رمان خدا بودن سخت است گویی پاسخی به آن زمانه و عاملان تحقق آن فضای خوف‌انگیز و بسته است.
چرا باید رمان خدا بودن سخت است را گوش کنیم؟
این کتاب برای خواننده ایرانی و چه بسا خواننده متاخر روسی هرچند خالی از ابهام نیست اما همین ابهامات است که فضا را برای تحلیل و تفکر مخاطب در موضوع فراهم می‌آورد.
خدا بودن سخت است ، کتاب مورد علاقه کارگردان بزرگ روسی «الکسی گرمان» بود که پروسه ساخت فیلم اقتباسی از آن سالیان دراز به طول انجامید و در نهایت آن طور که شایسته این علاقه بی حد و حصر بود، فیلم تهیه و به عنوان امضای سینمایی این کارگردان در سالهای پایانی عمرش شناخته شده است.
کتاب علاوه بر سرگرم‌کننده بودن سوالات فلسفی مهمی را درباب تکامل اجتماعی، شکل‌گیری انقلاب و رشد یک جامعه مطرح می‌کند. پیشنهاد ما این است که چندین ساعت خود را به جای قهرمان داستان «روماتا» بگذارید و با نوار پا به این ناکجا آباد گذاشته و خدا بودن را تجربه کنید.
شما می‌توانید کتاب صوتی خدا بودن سخت است را با صدای جذاب و گیرای حامد فعال از سایت یا اپلیکیشن نوار دریافت کنید.
- شاید به خواندن این مطلب نیز علاقه‌مند باشید.