جایزه‌ی نوبل ادبیات چیست؟
جایزه‌ی نوبل ادبیات یکی از پنج جایزه‌ی نوبل است و در اوایل اکتبر هر سال به نویسنده‌ای تعلق می‌گیرد که به گفته‌ی آلفرد نوبل، برجسته‌ترین اثر با گرایش آرمان‌خواهانه را نوشته باشد.
منظور از «اثر» معمولا مجموعه کارهای نویسنده است، اگرچه گاه در متن مربوط به جایزه از آثار مشخص نیز نام برده شده‌است.
برنده‌ی جایزه‌ی نوبل را آکادمی سوئد تعیین می‌کند. اهدای این جایزه‌ی جهانیِ ادبی، از ابتدای قرن بیستم آغاز شد و اولین جایزه، در سال ۱۹۰۱ به سولی پرودوم؛ شاعر و مقاله‌نویس فرانسوی اهدا شد.
در این مقاله از نوار با ما همراه باشید تا به بررسی حوادث و حواشی جایزه نوبل ادبیات و معرفی آثار برنده‌ی این جایزه بپردازیم:
اولین حاشیه‌ی نوبل ادبیات
پس از اهدای جایزه‌ی نوبل به پرودوم در سال ۱۹۰۱، این انتخاب، به عنوان بدترین انتخاب‌ها در خاطره‌ها ماند، چون در آن زمان لئو تولستوی هنوز زنده بود و منتقدین ادبى از این که با این انتخاب، تولستوى نادیده گرفته شد از آکادمى سوئد دلسرد شدند.
جایزه‌ی نوبل ادبیات طی بیش از یک قرن برگزاری، همواره با جنجال‌های کوچک و بزرگ همراه بوده است. بسیاری از کارشناسان و منتقدان ادبی معتقدند آکادمی نوبل به دلایل سیاسی و غیرادبی، نویسندگان بزرگی را از دریافت این جایزه محروم کرده است که می‌توان به مارسل پروست، جیمز جویس، ولادیمیر ناباکوف و خورخه لوئیس بورخس اشاره کرد.
از مجموع برندگان نوبل ادبیات تا سال ۲۰۰۹، تنها ۲۷ نفر غیراروپایی بوده‌اند و کشوری چون سوئد بیشتر از همه قاره آسیا سابقه کسب نوبل ادبیات را دارد.
چه کسانی از دریافت نوبل ادبیات سرباز زدند؟
در سال ۱۹۶۴ ژان پل سارتر از دریافت نوبل ادبی سرباز زد. در سال ۱۹۷۳ لِ دوک تو رهبر کمونیست ویتنام بصورت مشترک جایزه نوبل را با هنری کیسنجر برای پیمان صلح پاریس دریافت کردند.
کیسنجر جایزه را پذیرفت اما لِ دوک تو، این جایزه را نپذیرفت چرا که معتقد بود هیچ صلح واقعی میان آنها بعد از جنگ ویتنام بوجود نیامده است.
بوریس پاسترناک نویسنده رمان دکتر ژیواگو هم در سال ۱۹۵۸ جایزه ادبی نوبل را تصاحب کرد اما به خاطر فشار دولت شوروی نتوانست آن را قبول کند.
بی‌نصیبی ایران از نوبل ادبیات
در طی میز گردی با حضور دو مترجم معروف و فعال در حوزه‌ی ادبیات؛ کاوه میرعباسی و مهدی غبرایی، اين سوال مطرح شد که چرا نویسندگان و شاعران کشور ما تا کنون موفق به دریافت این جایزه نشده‌اند.
كاوه میرعباسی در پاسخ به این سؤال گفت: یکی از شرایط اولیه‌ای که نویسنده‌ي برنده‌ی جایزه نوبل باید داشته باشد، این است که آثار او به زبان سوئدی ترجمه شده باشد، اما از میان آثار ادبی کشور ما تنها شنیده‌ام «بوف کور» و نوشته‌های هوشنگ مرادی کرمانی به سوئدی ترجمه شده و بخش بزرگی از آثار کشور ما ترجمه نشده‌اند.
مهدی غبرایی در اظهار به این موضوع، گفت: «در سال‌های اخیر در ادبیات‌مان نمونه‌های خوبی را می‌بینیم. اما ما همیشه پشت اسب سوار بوده‌ایم. در حال حاضر کدام نویسنده‌ی ما فراغت دارد که بتواند زمان طولانی بنویسد و اثرش را منتشر کند؟ ما نویسندگانی را می‌بینیم که طرح چند رمان را دارند، اما نمی‌توانند آن را بنویسند.»
غبرایی به نکته‌ی مهم محدودیت نویسندگان ایران اشاره کرد و گفت: ” در شرایطي كه گفته شود، اين را بنويس و اين را ننويس، رمان رشد نمی‌کند. ما تا آمدیم به خودمان بجنبیم، مشروطه پيش آمد و بعد اتفاقات ديگر. این فراغت خاطر کجا برای نويسنده فراهم می‌شود که بنویسد؟ همین‌قدر هم که نوشته می‌شود، نمونه‌های خوب و برجسته‌ای دارد و ما امیدواری داریم. می‌گویند کسی که درد زایمان دارد، زیر سنگ هم شده، می‌زاید. هنر همین است. دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند. “
اين مترجم سپس با بيان اين‌كه جايزه‌ي نوبل بيش‌تر وقت‌ها در سال‌هاي پاياني زندگي نويسنده‌ها به آنها اهدا مي‌شود، گفت: «بهتر است این جایزه در زمانی به نویسندگان یا شاعران داده شود که توان خرج کردن آن را داشته باشند.»
نظر جمال میرصادقی درباره‌ی نوبل ادبیات
جمال میرصادقی گفت: نویسندگان یا شاعران ایران برای دریافت جایزه نوبل، اول از همه باید به جهانیان معرفی شوند، اما متأسفانه ترجمه بد آثار ایرانی، امكان دریافت نوبل را از بین برده است.
جمال میرصادقی – داستان‌نویس- اظهار داشت: «هیچ‌یك از نویسندگان یا شاعران ایرانی تاكنون نامزد جایزه نوبل نشده‌اند و تمام اخبار در این زمینه شایعه است.»
اتفاقات عجیب در جریان نوبل ادبیات
در بین تعداد پرشمار برندگان اروپایی یا به عبارتی برنده‌های سفیدپوستِ جایزه نوبل ادبیات، بالاخره در سال ۱۹۸۶ میلادی، نام یک سیاه‌پوست هم وارد فهرست برندگان شد.
وله سوینکا، نویسنده، شاعر و نمایش نامه‌نویس نیجریه‌ای اولین و در حال حاضر آخرین سیاه‌پوستی است که توانست نوبل ادبیات را از آن خود کند.
از آثار این نویسنده و شاعر، تنها یک نمایش نامه به نام «مرداب‌نشینان» به فارسی ترجمه شده است.
یکی از جنجالی‌ترین برندگان نوبل ادبیات، باب دیلن، خواننده و آهنگ ساز آمریکایی است. انتخاب دیلن به عنوان برنده، تعجب خیلی‌ها را برانگیخت. عده‌ای بر این باور بودند که باب دیلن بیشتر یک موسیقی‌دان است تا یک چهره ادبی. حاشیه‌ها به همین جا ختم نشد و دیلن تماس مسئولان جوایز نوبل را جواب نداد و در نتیجه پایش را به مراسم اعطای جوایز نگذاشت و خیلی خونسرد برای اجرای برنامه راهی لاس وگاس شد.
و اما شگفت‌انگیزترین انتخاب آکادمی نوبل در شاخه ادبیات، به عقیده بسیاری، وینستون چرچیل است که در سال ۱۹۵۳ به این عنوان دست یافت. او در واقع برای جایزه صلح نوبل نامزد بود که به عنوان برنده‌ی نوبل ادبیات معرفی شد.
از آثار برندگان نوبل ادبیات که در سایت یا اپلیکیشن نوار موجود است؛ می‌توان به آثار زیر اشاره کرد:
1- کتاب صوتی مرگ در ونیز
کتاب صوتی مرگ در ونیز، اثر توماس مان نویسنده‌ی آلمانی است که در سال ۱۹۲۹ برنده‌ی جایزه ادبی نوبل شد.
قطعا بخشی از تجربیات زیستی نویسنده در نوشتن این کتاب دخیل بوده، از جمله اقامت یک ماهه توماس مان در شهر لیدو که همان شهری است که شخصیت اصلی داستان به صورت مجانی به آن جا می‌رسد ولی چیزهای گران‌بهایی از دست می‌دهد.
فرو ریختن ارزش‌ها و اصول و اخلاقیات کهن در برابر لجام گسیختگی دنیای نو و مدرن را می‌توان به صورت استعاری از مفاهیم کتاب برداشت کرد.
این کتاب صوتی، بخشی از کتاب‌های جامعه اروپایی قرن بیستم است که دوران جنگ را به تصویر کشیده و درواقع دورانی را روایت می‌کند که شهر ونیز در چهارسویی میان آسیا واروپای گذشته و حال قرار داشته است.
2- کتاب صوتی پیرمرد و دریا
کتاب صوتی پیرمرد و دریا، اثر ارنست همینگوی است که در نگاه اول، به شکل فریب‌آمیزی یک داستان ساده به نظر می‌آید. داستان معمولی یک ماهی‌گیر کوبایی که وارد دشوارترین چالش زندگی خود می‌شود.
این رمان کوتاه اگرچه حجم نسبتا کمی دارد، اما سرشار از درام است و به شکلی تمثیلی، استقامت انسان در سخت‌ترین دوران زندگی را به نمایش می‌گذارد.
همینگوی با خلق سانتیاگو، شخصیت اصلی داستان، یکی از متمایزترین شخصیت‌های ادبیات آمریکا را به تصویر می‌کشد. سانتیاگو شخصیتی است که تلاش می‌کند شجاعت لازم برای عبور از شادی‌ها و غم‌هایی را به دست بیاورد که زندگی (دریای داستان) پیش روی او می‌گذارد.
همینگوی در سال 1954 برنده‌ی جایزه نوبل ادبیات شد. این داستان تصویری کامل از زندگی را ارائه می‌دهد.
- درباره‌ی رمان پیرمرد و دریا بیشتر بخوانید:
پیرمرد و دریا، داستانی که هیچ‌گاه از یاد نخواهید برد
3- کتاب صوتی خوشه‌های خشم
کتاب صوتی خوشه‌های خشم، به‌عنوان شاهکار بزرگ و منحصربه‌فرد نویسنده آمریکایی؛ جان اشتاین بک شناخته می‌شود. نگارش این کتاب آن‌چنان قوی و عمیق است که به‌جرئت می‌توان آن را به‌عنوان یکی از بهترین آثار ادبیات و فرهنگ آمریکایی به شمار آورد.
این داستان، شرح حال خانواده‌ای کشاورز است که بر اثر هجوم سایر کشاورزان خرده پا و کارگران کشاورزی، زمین‌های خود را در اکلاهما رها می‌کنند و چون تمامی امید و آرزویشان را از ماندن در آن‌جا برباد رفته می‌بینند به سوی سرزمین افسانه‌ای کالیفرنیا روی می‌آورند.
جان اشتاین بک در سال ۱۹۶۲ موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات شد.
4- کتاب صوتی عقاید یک دلقک
کتاب صوتی عقاید یک دلقک اثر هاینریش بُل، یکی از تاثیرگذارترین رمان‌های قرن بیستم و برنده‌ی جایزه نوبل ادبی سال 1972 است.
این کتاب، به بیان زوایای مختلف دیدگاه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و عقاید متفاوت بین کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها در آلمان تحت تاثیر هیتلر پرداخته است.
هانس شنیر، نام شخصیت اصلی داستان است. هانس فردی است که به دلیل تفاوت مذهب با خانواده‌اش آنها را ترک کرده و به عنوان یک دلقک در یک سیرک مشغول به کار می‌شود. اما نقطه‌ی آغاز داستان از زمانی‌ست که او در یک اجرا بر اثر زمین خوردن از ناحیه زانو آسیب جدی می‌بیند و …
- اگر به آثار هاینریش بُل علاقه‌مندید؛ خواندن این مقاله را به شما پیشنهاد می‌کنیم:
معرفی آثار هاینریش بل؛ نویسنده‌ی درماندگان و شکست‌خوردگان
5- کتاب صوتی صد سال تنهایی
کتاب صوتی صد سال تنهایی نوشته‌ی گابریل گارسیا مارکز از مشهورترین رمان‌های جهان به سبک رئالیسم جادویی است که در سال 1982 موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات شد.
صد سال تنهایی به شرح زندگی شش نسل خانواده بوئندیا می‌پردازد که نسل اول آنها در دهکده‌ای به نام ماکوندو ساکن می‌شود. خاندانی که با خوزه آرکادیو بوئندیا و همسرش اورسلا شروع می‌شود. این خاندان نسل پشت نسل در شهر خیالی ماکوندو -جایی در امریکای لاتین- زیسته‌اند.
ماکوندو مکانی فریبنده است که همه چیز را با نرمی به نفرت و انزجار می‌کشاند. جایی که در اغوا کننده‌ترین و جذاب‌ترین حالتش لجن زاری زننده و گزنده است.
داستان صد سال تنهایی از زبان سوم شخص حکایت می‌شود. سبک این رمان رئالیسم جادویی است. شخصیت‌های کتاب مارکز در گذر صد سال و در میان نسل‌های متفاوت پیر می‌شوند و می‌میرند اما همگی یا به صورت روح بر می‌گردند یا در نسل بعد تناسخ می‌کنند.
به دلیل همین حرکت دایره‌وار زمان، بسیاری از شخصیت‌ها نام و رفتاری مشابه پیشینیان دارند و اغلب، اشتباهات آنان را تکرار می‌کنند.
- درباره رمان صدسال تنهایی در وبلاگ نوار بخوانید:
کتاب صوتی صد سال تنهایی و جنون بی‌نظیرش
6- کتاب صوتی نام من سرخ
کتاب صوتی نام من سرخ نوشته‌ی اورهان پاموک است که در سال ۲۰۰۶ برنده جایزه نوبل ادبیات شده است که بخشی از تاریخ ترکیه در زمان امپراتوری عثمانی را روایت می‌کند. هم‌چنین این کتاب نقاط مشترک تاریخ ایران و ترکیه را به تصویر کشیده است.
انگیزه اورهان پاموک برای خلق این اثر، بازآفرینی داستان‌های ادبیات کلاسیک بوده است، در این رمان از کتاب‌ها و شعرای مشهوری نام برده شده است، شعرایی که بیشتر آنها از جمله افراد فاخر ادبیات فارسی بوده و هستند، هم‌چون فردوسی و نظامی.
نام من سرخ از زمان انتشار به بعد، به بیش از ۶۰ زبان ترجمه شده است.
- درباره رمان نام من سرخ در وبلاگ نوار بخوانید: